MULTİPL SKLEROZ NEDİR?
Beyin ve omuriliğin (merkezi sinir sisteminin) bir hastalığıdır.
MS beynin görme, konuşma, yürüme gibi fonksiyonlar üzerindeki kontrol
kabiliyetini bozar.
“Multipl” denmesinin nedeni:
• Beyin ve omuriliğin bir çok farklı alanı etkilenir.
• Belirtileri hafif ya da ağır olabilir. Aniden ortaya çıkabilir ya da
kaybolabilir.
“Skleroz” denmesinin nedeni:
• Hastalık beyin ve omuriliğin hasarlı alanlarında sklerozan plaklar,
yani sertleşmiş dokular oluşturur.
• Bir akıl hastalığı değildir.
• Bulaşıcı değildir.
• Henüz önlenebilir ya da tamamen tedavi edilebilir değildir.
Multipl Skleroz hakkında bilinmesi gereken en önemli şey nedir?
Merkezi sinir sisteminin gençler arasında görülen yaygın bir hastalığıdır.
MS’lilerin aileleri ve yakınlarından oluşan çok daha fazla sayıda kişi ise duygusal, maddi ve fiziksel zorluklarla karşı karşıyadır.
Genç erişkinler MS’e yakalanma olasılığı en yüksek olanlardır; hem de hayatlarının en verimli yıllarında...
Her yıl araştırma için dünyada milyonlarca dolar harcanmaktadır.
En az bir o kadarı da yardım ve destek için harcanmaktadır. Hastalık nedeniyle kaybolan işgücü değeri ise faturayı ayrıca kabartmaktadır.MS’i daha yakından tanımakla MS’lilerin hayattan daha çok tad almalarını ve MS’ten daha az etkilenmelerini sağlayabilirsiniz.
MS merkezi sinir sistemini nasıl etkiler?
Merkezi sinir sistemi sinirler boyunca vücudun çeşitli bölgelerine
elektriksel mesajlar gönderen bir telefon santralına benzer. Bu mesajlar bilinçli ve bilinçsiz tüm hareketlerimizi kontrol eder.
Multipl Skleroz mesajların düzgün bir şekilde iletilmesini bozar.
Beyin ve omuriliğin (merkezi sinir sisteminin) bir hastalığıdır.
MS beynin görme, konuşma, yürüme gibi fonksiyonlar üzerindeki kontrol
kabiliyetini bozar.
“Multipl” denmesinin nedeni:
• Beyin ve omuriliğin bir çok farklı alanı etkilenir.
• Belirtileri hafif ya da ağır olabilir. Aniden ortaya çıkabilir ya da
kaybolabilir.
“Skleroz” denmesinin nedeni:
• Hastalık beyin ve omuriliğin hasarlı alanlarında sklerozan plaklar,
yani sertleşmiş dokular oluşturur.
• Bir akıl hastalığı değildir.
• Bulaşıcı değildir.
• Henüz önlenebilir ya da tamamen tedavi edilebilir değildir.
Multipl Skleroz hakkında bilinmesi gereken en önemli şey nedir?
Merkezi sinir sisteminin gençler arasında görülen yaygın bir hastalığıdır.
MS’lilerin aileleri ve yakınlarından oluşan çok daha fazla sayıda kişi ise duygusal, maddi ve fiziksel zorluklarla karşı karşıyadır.
Genç erişkinler MS’e yakalanma olasılığı en yüksek olanlardır; hem de hayatlarının en verimli yıllarında...
Her yıl araştırma için dünyada milyonlarca dolar harcanmaktadır.
En az bir o kadarı da yardım ve destek için harcanmaktadır. Hastalık nedeniyle kaybolan işgücü değeri ise faturayı ayrıca kabartmaktadır.MS’i daha yakından tanımakla MS’lilerin hayattan daha çok tad almalarını ve MS’ten daha az etkilenmelerini sağlayabilirsiniz.
MS merkezi sinir sistemini nasıl etkiler?
Merkezi sinir sistemi sinirler boyunca vücudun çeşitli bölgelerine
elektriksel mesajlar gönderen bir telefon santralına benzer. Bu mesajlar bilinçli ve bilinçsiz tüm hareketlerimizi kontrol eder.
Multipl Skleroz mesajların düzgün bir şekilde iletilmesini bozar.
Sağlıklı sinir liflerinin çoğu mesajların iletilmesini kolaylaştıran
miyelin denen yağlı bir madde ile çevrelenmiştir.
MS’de miyelin parçalanır ve miyelinin yerini nedbeleşmiş (sertleşmiş) doku alır. Bu da mesajın geçişini saptırır ya da tümden bloke eder.
Vücut fonksiyonları kontrol edilemez hale gelir, çünkü:
• Mesajlar gerektiği gibi iletilemez
• Mesajlar yanlış bölgeye gider
miyelin denen yağlı bir madde ile çevrelenmiştir.
MS’de miyelin parçalanır ve miyelinin yerini nedbeleşmiş (sertleşmiş) doku alır. Bu da mesajın geçişini saptırır ya da tümden bloke eder.
Vücut fonksiyonları kontrol edilemez hale gelir, çünkü:
• Mesajlar gerektiği gibi iletilemez
• Mesajlar yanlış bölgeye gider
Multipl Skleroz’a yol açan nedir?
Bu, tıbbın en büyük sırlarından biridir.
• Sebep bilinmemektedir
• Bir tedavi bulunamamıştır
• Kimin MS’ye yakalanacağını önceden bilmek mümkün değildir.
Bu konuda üç yaygın teori vardır:
I- Virüs Saldırısı
• Virüsler vücuda girdiklerinde vücut hücreleri içinde hızla
çoğalırlar. Çoğu virüsler hızla bazı hastalık belirtilerine yol açar.
Yavaş etkileyen belirli bazı virüsler ise daha sonra tekrar ortaya
çıkarak yeni belirtilere yol açarlar. Diğer bazı yavaş etkili virüsler
ise vücutta herhangi bir hastalığa yol açmadan önce aylar hatta
yıllarca gizli kalabilirler.
• MS bazı yavaş etkili virüsler tarafından meydana getirilebilir
ya da bilinen bir virüse karşı gösterilen gecikmiş bir reaksiyon
olabilir.
II- Bağışıklık reaksiyonu
• Vücudumuz, virüsler ve bakteriler gibi hastalık etmenlerini yok eden ve doğuştan gelen bir savunma sistemine sahiptir.
• Savunma sistemi geri tepebilir ve vücudun kendi hücrelerine
saldırabilir. Buna “Oto-immun reaksiyon” denir.
• MS, vücudun yanlışlıkla kendi dokusuna saldırdığı bir oto-immun
reaksiyon sonucunda ortaya çıkmış olabilir.
III- Kombinasyon
Hem virüsler hem de bağışıklık sistemi reaksiyonu MS’e yol açabilir.
• Virüsler vücuda girdiğinde hücreler içinde gelişmeye başlarlar.
• Vücudun savunma mekanizması hem virüslere karşı hemde vücudun kendi hücrelerine karşı tahrip edici olabilir.
Kimler MS’e yakalanır?
MS hakkında bilmediğimiz o kadar çok şey vardır ki, kimin MS’e
yakalanacağını tahmin edemeyiz.
Gene de kimlerin MS’e yakalanma olasılığının daha yüksek olması
hakkında şöyle bir tablo çizilebilir:
Genç erişkinler
Belirtiler genellikle 20-40 yaşları arasında ortaya çıkar. 15 yaşın altında ve 50 yaşın üstünde nadiren görülür.
Kadınlar
Kadınlar erkeklere göre daha fazla oranda MS’e yakalanırlar. MS hamilelikle ilgili değildir (MS’li hanımlar çocuk sahibi olabilirler). Ilıman iklim kuşağında oturan insanlar
MS 40-60 derece güney ve kuzey enlemleri arasında sık görülür. Bir bölge Ekvator’a ne kadar yakınsa MS vakası da o kadar azdır.
Sağlık şartlarının iyi olduğu bölgelerde yaşayan insanlar
Bu bölgelerde MS vakası sık görülür. Muhtemelen bu bölgede yaşayan çocuklar MS’e karşı bağışıklık sağlayacak bazı faktörlere maruz kalmamaktadırlar.
MS’in belirtileri çok çeşitlidir.
• Kişiden kişiye değişir
• Aynı kişide zaman zaman değişebilir.
Dikkat
Aşağıdaki belirtilenlerin her biri başka bir hastalıktan kaynaklanabilir.
Doktorunuza mutlaka danışınız.
MS belirtileri şunları içerir:
• Göz bozukluğu: Çift görme veya gözün irade dışı hareketi
• Vücudun herhangi bir bölgesinin kısmen veya tamamen felç olması
• Ellerin Titremesi
• Mesane ve kalın barsak kontrolunun kaybı
• Sendelenme veya denge kaybı
• Dilde peltekleşme gibi konuşma bozuklukları
• Aşırı halsizlik veya kendini alışılmamış biçimde yorgun hissetme
• Koordinasyon bozukluğu
• Uyuşma veya karıncalanma hissi
• Ayakların belirgin şekilde sürüklenmesi
Başlangıç belirtileri genellikle hafiftir ve tedavi edilmeden
kaybolurlar. Fakat zaman ilerledikçe bunlar daha sık ve daha ağır
olabilir.
Tipik tablo akut belirtilerin görüldüğü kısa bir dönem ve bunu
izleyen dönemde belirtilerin hafiflemesi ya da haftalar, aylar
hatta yıllarca kaybolması şeklinde çizilebilir.
Belirtiler sinir sisteminin tutulan bölgesine göre değişiklik
gösterirler.
Multipl Sklerozu ortaya çıkarmak zor olabilir
İlk belirtinin ortaya çıkışından kesin tanının konmasına kadar çoğunlukla yıllar geçebilir, çünkü:
İlk belirtiler o kadar hafiftir ki kişi bir doktora görünmez bile...
Sinir sisteminin diğer hastalıkları da aynı uyarıcı belirtilerin bazılarını gösterirler.
Gelişmiş tüm laborutuvar teknik imkanlarına rağmen MS’i kesin olarak gösteren ya da ekarte ettiren bir teknik yoktur diyebiliriz.
MS tanısını koymak için iki temel bulgu aranır:
1. Sinir sistemi hasarının belirtileri
Elde ve ayakta hissizlik veya titreme, ani güç kaybı veya felç
ortaya çıkabilir (Bu durumda merkezi sinir sisteminin iki ya da
daha çok bölgesi tutulmuş olmalıdır).
2. İyileşmeler ve kötüleşmeler
MS belirtileri diğer sinir sistemi hastalıklarından farklı olarak
herhangi bir uyarı olmaksızın ortaya çıkabilir ve kendiliğinden
iyileşmeler gösterebilir. MS lilerin çoğu tekrarlayan alevlenmelere
rağmen aktif bir hayat sürerler ve hayata olumlu yönden bakmayı
öğrenebilirler. MS uygun bir yaklaşımla ele alındığında şikayetler en aza indirgenebilir.
FAKAT MS tanısı ümitsizliğe yol açmamalıdır. Çünkü çok az hastada
ilerleyici ve ciddi komplikasyonlarla karşılaşılır.
TEDAVİ
Halen MS için kesin bir tedavi yoktur. Fakat hastaların bağımsız,
rahat ve üretken olmalarını sağlamak için çok şey yapılabilir.
Genel vücut sağlığını korumak:
Herkes gibi MS’lilerin de aktivitelerini sürdürmeleri, besin değeri
yüksek bir diyet uygulamaları, kendilerini iyi hissetmek ve dirençlerini korumak için yeterince dinlenmeleri gerekir.
Enfeksiyonların, özellikle solunum veya idrar yolları enfeksiyonlarının anında tedavi edilmesi son derece önemlidir.
Fizyoterapi
Egzersiz programları ve kasların çalıştırılması hastaların akut
atak döneminin izlerini silmesine ve kas spazmlarının giderilmesine yardımcı olur. Barlar ve diğer yardımcı aletlerle yapılan çalışmalar bir çok hastanın kendine güvenini arttırır.
Psikoterapi ve Danışmanlık
Kişisel ve grup terapileri hastalara ve ailelerine depresyon, korku
ve MS’in yol açtığı sınırlamalarla mücadelede yardımcı olur.
(Ne kadar süreceği belli olmayan iyileşme dönemleri bu hastalığa
uyum sağlamayı özellikle güçleştirir).
Sürekli izleme
MS’in seyri önceden tahmin edilemez, gereksinimler ve sakatlıklar
değişebilir. Bu nedenle sürekli tıbbi gözetim esastır. Ortaya
çıkabilecek bütün tıbbi sorunlar MS’e bağlı olmayabilir. Ancak
bir doktor belirtilerin tedavi gerektiren başka bir hastalığa
bağlı olup olmadığını saptayabilir.
PSİKO - SOSYAL YARDIM
Grup terapileri ortak problemlerin tartışılması ve çözümlerin
karşılaştırılmasını sağlar, örneğin kişiler arası problemler,
cinsel problemler, iş ya da toplum hayatındaki zorluklar gibi.
Pratik yardım.
Evin düzenlenmesi, taşınma, mesleki eğitim ve işe yerleştirme
gibi konuları kapsar.
MS’lilere ve ailelerine yardım için gelişmiş birçok ülkede MS
dernekleri aşağıda sunulan hizmetleri gerçekleştirmektedir. Ümit
ederiz ki derneğimiz kısa bir süre sonra örgütlenmesini tamamlayarak
aşağıdaki yardımları MS’lilere sunabilecektir.
BOŞ VAKİTLERİ DEĞERLENDİRME
Hobi toplantıları, spor çalışmaları, açık hava gezileri gibi faaliyetler birçok MS’li için eğlenme, arkadaşlık ve egzersiz olanağı sağlar.
ARAŞTIRMA
MS’in sebebi, tedavisi ve önlenmesine ilişkin ARAŞTIRMALAR
halkın ve özel kuruluşların desteğiyle sürmektedir.
Miyelin incelenmekte,ve nasıl yapıldığı, MS’le nasıl değiştiği
araştırılmaktadır.
Doku bankaları MS hastalarından elde edilen ve laboratuar
deneylerinde kullanılan doku ve örnekleri saklar.
MS’in erken dönemlerinde tanınmasını sağlayacak teşhis yöntemleri geliştirilmektedir.
Bu, tıbbın en büyük sırlarından biridir.
• Sebep bilinmemektedir
• Bir tedavi bulunamamıştır
• Kimin MS’ye yakalanacağını önceden bilmek mümkün değildir.
Bu konuda üç yaygın teori vardır:
I- Virüs Saldırısı
• Virüsler vücuda girdiklerinde vücut hücreleri içinde hızla
çoğalırlar. Çoğu virüsler hızla bazı hastalık belirtilerine yol açar.
Yavaş etkileyen belirli bazı virüsler ise daha sonra tekrar ortaya
çıkarak yeni belirtilere yol açarlar. Diğer bazı yavaş etkili virüsler
ise vücutta herhangi bir hastalığa yol açmadan önce aylar hatta
yıllarca gizli kalabilirler.
• MS bazı yavaş etkili virüsler tarafından meydana getirilebilir
ya da bilinen bir virüse karşı gösterilen gecikmiş bir reaksiyon
olabilir.
II- Bağışıklık reaksiyonu
• Vücudumuz, virüsler ve bakteriler gibi hastalık etmenlerini yok eden ve doğuştan gelen bir savunma sistemine sahiptir.
• Savunma sistemi geri tepebilir ve vücudun kendi hücrelerine
saldırabilir. Buna “Oto-immun reaksiyon” denir.
• MS, vücudun yanlışlıkla kendi dokusuna saldırdığı bir oto-immun
reaksiyon sonucunda ortaya çıkmış olabilir.
III- Kombinasyon
Hem virüsler hem de bağışıklık sistemi reaksiyonu MS’e yol açabilir.
• Virüsler vücuda girdiğinde hücreler içinde gelişmeye başlarlar.
• Vücudun savunma mekanizması hem virüslere karşı hemde vücudun kendi hücrelerine karşı tahrip edici olabilir.
Kimler MS’e yakalanır?
MS hakkında bilmediğimiz o kadar çok şey vardır ki, kimin MS’e
yakalanacağını tahmin edemeyiz.
Gene de kimlerin MS’e yakalanma olasılığının daha yüksek olması
hakkında şöyle bir tablo çizilebilir:
Genç erişkinler
Belirtiler genellikle 20-40 yaşları arasında ortaya çıkar. 15 yaşın altında ve 50 yaşın üstünde nadiren görülür.
Kadınlar
Kadınlar erkeklere göre daha fazla oranda MS’e yakalanırlar. MS hamilelikle ilgili değildir (MS’li hanımlar çocuk sahibi olabilirler). Ilıman iklim kuşağında oturan insanlar
MS 40-60 derece güney ve kuzey enlemleri arasında sık görülür. Bir bölge Ekvator’a ne kadar yakınsa MS vakası da o kadar azdır.
Sağlık şartlarının iyi olduğu bölgelerde yaşayan insanlar
Bu bölgelerde MS vakası sık görülür. Muhtemelen bu bölgede yaşayan çocuklar MS’e karşı bağışıklık sağlayacak bazı faktörlere maruz kalmamaktadırlar.
MS’in belirtileri çok çeşitlidir.
• Kişiden kişiye değişir
• Aynı kişide zaman zaman değişebilir.
Dikkat
Aşağıdaki belirtilenlerin her biri başka bir hastalıktan kaynaklanabilir.
Doktorunuza mutlaka danışınız.
MS belirtileri şunları içerir:
• Göz bozukluğu: Çift görme veya gözün irade dışı hareketi
• Vücudun herhangi bir bölgesinin kısmen veya tamamen felç olması
• Ellerin Titremesi
• Mesane ve kalın barsak kontrolunun kaybı
• Sendelenme veya denge kaybı
• Dilde peltekleşme gibi konuşma bozuklukları
• Aşırı halsizlik veya kendini alışılmamış biçimde yorgun hissetme
• Koordinasyon bozukluğu
• Uyuşma veya karıncalanma hissi
• Ayakların belirgin şekilde sürüklenmesi
Başlangıç belirtileri genellikle hafiftir ve tedavi edilmeden
kaybolurlar. Fakat zaman ilerledikçe bunlar daha sık ve daha ağır
olabilir.
Tipik tablo akut belirtilerin görüldüğü kısa bir dönem ve bunu
izleyen dönemde belirtilerin hafiflemesi ya da haftalar, aylar
hatta yıllarca kaybolması şeklinde çizilebilir.
Belirtiler sinir sisteminin tutulan bölgesine göre değişiklik
gösterirler.
Multipl Sklerozu ortaya çıkarmak zor olabilir
İlk belirtinin ortaya çıkışından kesin tanının konmasına kadar çoğunlukla yıllar geçebilir, çünkü:
İlk belirtiler o kadar hafiftir ki kişi bir doktora görünmez bile...
Sinir sisteminin diğer hastalıkları da aynı uyarıcı belirtilerin bazılarını gösterirler.
Gelişmiş tüm laborutuvar teknik imkanlarına rağmen MS’i kesin olarak gösteren ya da ekarte ettiren bir teknik yoktur diyebiliriz.
MS tanısını koymak için iki temel bulgu aranır:
1. Sinir sistemi hasarının belirtileri
Elde ve ayakta hissizlik veya titreme, ani güç kaybı veya felç
ortaya çıkabilir (Bu durumda merkezi sinir sisteminin iki ya da
daha çok bölgesi tutulmuş olmalıdır).
2. İyileşmeler ve kötüleşmeler
MS belirtileri diğer sinir sistemi hastalıklarından farklı olarak
herhangi bir uyarı olmaksızın ortaya çıkabilir ve kendiliğinden
iyileşmeler gösterebilir. MS lilerin çoğu tekrarlayan alevlenmelere
rağmen aktif bir hayat sürerler ve hayata olumlu yönden bakmayı
öğrenebilirler. MS uygun bir yaklaşımla ele alındığında şikayetler en aza indirgenebilir.
FAKAT MS tanısı ümitsizliğe yol açmamalıdır. Çünkü çok az hastada
ilerleyici ve ciddi komplikasyonlarla karşılaşılır.
TEDAVİ
Halen MS için kesin bir tedavi yoktur. Fakat hastaların bağımsız,
rahat ve üretken olmalarını sağlamak için çok şey yapılabilir.
Genel vücut sağlığını korumak:
Herkes gibi MS’lilerin de aktivitelerini sürdürmeleri, besin değeri
yüksek bir diyet uygulamaları, kendilerini iyi hissetmek ve dirençlerini korumak için yeterince dinlenmeleri gerekir.
Enfeksiyonların, özellikle solunum veya idrar yolları enfeksiyonlarının anında tedavi edilmesi son derece önemlidir.
Fizyoterapi
Egzersiz programları ve kasların çalıştırılması hastaların akut
atak döneminin izlerini silmesine ve kas spazmlarının giderilmesine yardımcı olur. Barlar ve diğer yardımcı aletlerle yapılan çalışmalar bir çok hastanın kendine güvenini arttırır.
Psikoterapi ve Danışmanlık
Kişisel ve grup terapileri hastalara ve ailelerine depresyon, korku
ve MS’in yol açtığı sınırlamalarla mücadelede yardımcı olur.
(Ne kadar süreceği belli olmayan iyileşme dönemleri bu hastalığa
uyum sağlamayı özellikle güçleştirir).
Sürekli izleme
MS’in seyri önceden tahmin edilemez, gereksinimler ve sakatlıklar
değişebilir. Bu nedenle sürekli tıbbi gözetim esastır. Ortaya
çıkabilecek bütün tıbbi sorunlar MS’e bağlı olmayabilir. Ancak
bir doktor belirtilerin tedavi gerektiren başka bir hastalığa
bağlı olup olmadığını saptayabilir.
PSİKO - SOSYAL YARDIM
Grup terapileri ortak problemlerin tartışılması ve çözümlerin
karşılaştırılmasını sağlar, örneğin kişiler arası problemler,
cinsel problemler, iş ya da toplum hayatındaki zorluklar gibi.
Pratik yardım.
Evin düzenlenmesi, taşınma, mesleki eğitim ve işe yerleştirme
gibi konuları kapsar.
MS’lilere ve ailelerine yardım için gelişmiş birçok ülkede MS
dernekleri aşağıda sunulan hizmetleri gerçekleştirmektedir. Ümit
ederiz ki derneğimiz kısa bir süre sonra örgütlenmesini tamamlayarak
aşağıdaki yardımları MS’lilere sunabilecektir.
BOŞ VAKİTLERİ DEĞERLENDİRME
Hobi toplantıları, spor çalışmaları, açık hava gezileri gibi faaliyetler birçok MS’li için eğlenme, arkadaşlık ve egzersiz olanağı sağlar.
ARAŞTIRMA
MS’in sebebi, tedavisi ve önlenmesine ilişkin ARAŞTIRMALAR
halkın ve özel kuruluşların desteğiyle sürmektedir.
Miyelin incelenmekte,ve nasıl yapıldığı, MS’le nasıl değiştiği
araştırılmaktadır.
Doku bankaları MS hastalarından elde edilen ve laboratuar
deneylerinde kullanılan doku ve örnekleri saklar.
MS’in erken dönemlerinde tanınmasını sağlayacak teşhis yöntemleri geliştirilmektedir.
Deneyler
MS’in nedenini bulma konusunda ümitlerimiz toplanan bilgiler sayesinde
giderek artmaktadır.
ÖYLEYSE NE YAPMALI
MS’lilerin ve onların ailelerine siz yardım edebilirsiniz.
• MS hakkındaki gerçekleri öğrenin ve başkalarına da öğretin.
• Gönüllü çalışmalar programına katılın ve MS hastaları için pratik
yardımlar sağlayın.
• MS derneğine gelir getirecek aktivitelere katılın, derneğe üye olun, kampanyalarda görev alın.
• Fiziksel özürlü insanların toplumda yaşamasını kolaylaştıran yasaların çıkarılmasına destek verin.
Örneğin, bütün halka açık yerlere rampaların ve asansörlerin konması
• Özürlülere uygun tuvaletlerin yapılması
• Özürlülerin toplu taşıma araçlarından faydalanması v.s.
Böylece onlara kendi kendilerine yetme şansı verin!.
1) Multipl Skleroz Nedir?
MS, iki önemli bölümden, beyin ve omurilikten oluşan merkezi sinir sistemine ait bir hastalıktır. Merkezi sinir sisteminde sinir liflerini çevreleyen ve koruyan miyelin isimli yağlı bir doku vardır ve bu doku sinir liflerinin elektrik uyarılarını iletmelerine yardımcı olmaktadır. MS'de miyelin skleroz adı verilen nedbeler bırakarak birçok bölgede yok olur. Hasar gören bu bölgeler plaklar veya lezyonlar olarak da bilinmektedir. Miyelin sadece sinir liflerini korumakla kalmayıp, görevlerini yerine getirmelerini de sağlar. Miyelin yok olduğunda veya hasar gördüğünde, sinirlerin beyine giden veya beyinden gelen elektrik uyarılarını iletebilme kapasiteleri kesintiye uğramakta ve bu durum çeşitli MS belirtilerini (semptomlarını) ortaya çıkarmaktadır. MS bulaşıcı değildir. Ailenizde hiç kimse sizden bu hastalığı almayacaktır.
2) Bu Hastalığın Nedenleri Nelerdir?
MS'in kesin nedeni bilinmese de, birçok araştırmacı miyelin hasarının vücudun immün sisteminin (bağışıklık sisteminin) anormal bir yanıtından kaynaklandığına inanmaktadır. Normal koşullarda, immün sistem virüsler veya bakteriler gibi yabancı ''istilacılara'' karşı vücudu korur. Otoimmün hastalıklarda vücut istemeyerek kendi dokularına saldırır. MS'de ise, saldırılan madde miyelindir. Bilim adamları miyeline saldırması için immün sistemi tetikleyenin ne olduğunu henüz bilmemektedir. Birçoğu çok sayıda faktörün devreye girdiğini düşünmektedir.
3) MS Belirtileri (Semptomları) Nelerdir?
Belirtiler merkezi sinir sisteminin hangi bölgelerinin etkilendiğine bağlı olarak ortaya çıkmaktadır. Herkes aynı şekilde etkilenmez. Belirtiler sadece kişiden kişiye değişiklik göstermekle kalmayıp, aynı kişide zaman içinde de değişiklik göstermektedir. Bu belirtiler ciddiyet ve süre açısından da çeşitlidir. MS'i olan bir kişi genellikle birden fazla belirti yaşar ancak bu belirtilerin hepsi herkesde görülmez. Belirtiler, halsizlik, karıncalanma, hissizlik veya doku zayıflaması, koordinasyon zayıflığı, yorgunluk, denge problemleri, görme bozuklukları, istemsiz hızlı göz hareketi (nistagmus da denir), titremeler, spastisite veya kas sertleşmesi, bozuk konuşma, bağırsak veya mesane problemleri, yalpalayarak yürüme (ataksi), cinsel işlev sorunları, ısıya hassasiyet ve kısa süreli bellek sorunları, hüküm veya muhakeme problemlerinden (kognitif problemleri) oluşmaktadır. Ciddi durumlarda MS kısmi veya tam felce neden olabilmektedir. MS'i olan kişilerin çoğunda bu belirtilerin tamamının görülmediğini unutmayalım.
4) MS Tanısı Nasıl Konmaktadır?
Tek başına hiçbir test MS tanısı koyamadığı için çeşitli test ve yöntemlere gerek duyulmaktadır. Bu testler şunlar olabilir;
* Doktorun geçmiş belirti ve bulguların varlığını araştıracağı tıbbi öykü
* Ayrıntılı bir nörolojik muayene
* Beyin ve omuriliğin kesin ve oldukça detaylı görüntülerini veren ve görece yeni bir görüntüleme biçimi olan MRG (manyetik rezonans görüntüleme)
* ''Uyarılmış potansiyeller'' adı verilen ve merkezi sinir sisteminin belli bir uyarıya verdiği yanıtı ölçen çalışmadır.
* Daha az kullanılan ancak tanının olağandan daha zor olduğu durumlarda faydalı olan diğer bir inceleme de spinal kanalı çevreleyen sıvının (serebrospinal sıvı veya SSS ) bileşimini araştıran beyin omurilik sıvısı incelemesidir.
5) Tanıyı Doğrulamak İçin - İkinci Görüşleri - Almak İyi Bir Fikir mi?
Eğer sadece bir doktorla görüştüyseniz, hiç kuşkusuz ikinci bir görüş almak mantıklı olur. Tanınızı doğrulatmak istemeniz ilk doktorunuzu kırmayacak veya üzmeyecektir.
6) Bir Sonraki Aşama Ne Olacak?
Bunu hiç kimse gerçekten bilmiyor; ancak siz ve doktorunuz kişisel durumunuz üzerine konuşabilirsiniz ve bu konuşma mutlaka yapılmalıdır.
Sözler ''öngörülemez'' ve ''değişken'' sözlerdir. MS sadece kişiden kişiye büyük oranda değişiklik göstermekle kalmayıp, aynı kişide zaman içinde de değişiklik göstermektedir. Bu öngörülmezlik ile yaşamak MS ile yaşamanın parçasıdır. Birçok kişi şiddetlenme dönemleri geçirmektedir. Bunlar yeni belirtilerin ortaya çıktığı akut ataklardır, veya varolan belirtilerin daha ciddi hale geldiği nüksler olarakda isimlendirilmektedirler. Şiddetlenmeleri genellikle düzelme dönemleri (remisyonlar) izlemektedir ve bu remisyonlar sizi nüks öncesi halinize döndürebildikleri gibi geriye bazı sakatlıklar da bırakabilirler. Bu MS biçimi genellikle nüks*remisyon gösteren MS olarak isimlendirilir. (Relapsing-remitting MS)
Her MS aynı değildir. Bazı kişilerde birkaç ciddi atak görülür veya hiç görülmez, bunun yerine belirtilerin sürekli kötüleştiği ve zaman içinde sakatlığın ortaya çıktığı görülür. Erken bir nüks-remisyon dönemini sürekli kötüleşme durumu izleyebilir, ki bu durumda sekonder progresif MS ismini alır. Şekil ne olursa olsun MS herhangi bir zamanda duraklayabilir.
İlk birkaç yıllık MS deneyiminiz, hastalığınızın uzun vadeli seyrinde siz ve doktorunuz için muhtemelen en iyi yol gösterici olacaktır. Eğer doktorunuz geçmişte MS'i olan başka kişilerin bakımını da yapmışsa, sizin durumunuzla ilgili başka görüşlere sahip olabilir.
7) MS Kalıtsal mıdır?
MS doğrudan doğruya kalıtsal değildir, bununla birlikte bazı çalışmalar ailesel eğilimin varolduğunu ortaya çıkarmışlardır. Bu durum kardeşlerşn veya diğer yakın akrabaların hastalığı geliştirmelerinin bir ölçüde daha muhtemel olduğu anlamına gelmektedir. Bununla birlikte, MS'i olan kişilerin yüzde 80'inde MS'i olan yakın bir akraba görülmemektedir.
8) MS Kimlerde Görülür?
MS kadınlarda erkeklerin neredeyse iki katı bir oranda görülmektedir. Birleşik devletlerde yaklaşık 350.000 kişinin MS ile yaşadığı tahmin edilmektedir. Bazı karmaşık MS olgularına tanı koymak zordur ve bulaşıcı bir hastalık olmadığı için olguların bildirilmesi zorunlu değildir. Bu nedenle MS'i olan kişilerin gerçek sayısı sadece tahmin yoluyla hesaplanabilmektedir.
Bütün dünyada MS tropikal iklimlere nazaran ılıman iklimlerde daha sık görülmekte ve beyaz tenli, özelliklede ataları Kuzey Avrupalı olanlar arasında daha sık ortaya çıkmaktadır.
9) Rehabilitasyon Ne Sağlayabilir?
Fizik Tedavi (FT) zayıflamış veya eşgüdüm bozukluğu olan kasların kuvvet kazanmalarına yardımcı olabilir. FT düzenli hareket egzersizlerini, germeyi, yürüme eğitimini ve bastonları, yürüteçleri ve diğer yardımcı aletleri en iyi şekilde kullanmayı, nakil eğitimini ( yani örneğin, tekerlekli sandalyeden arabalara geçmeyi öğrenmek) ve toplam fonksiyonu ve dayanıklılığı iyileştirmeye yönelik kuvvetlendirme egzersizlerini kapsayabilir.
Rehabilitasyon tedavisi (RT) günlük yaşamda bağımsızlığı iyileştirmeyi hedefler. RT giyinme, kendine düzen verme, yemek yeme ve araba kullanma tekniklerini öğretir ve koordinasyon ve kuvvetlenmeye yönelik egzersizler de sunabilir. Bir rehabilitasyon terapisti evi veya işyerini güvenilir ve bağımsız hareket edilebilir mekanlar halinde düzenlemek için aletler ve yollar tavsiye edebilir. Konuşma tedavisi kasların zayıflaması veya kötü koordinadyonu nedeniyle konuşma veya yutkunma zorluğu çekenler için iletişimi kolaylaştırır. Konuşma terapistinin kullandığı teknikler egzersizi, ses eğitimini veya özel aletlerin kullanımını içerebilir. Doktorunuza rehabilitasyonun size ne sağlayabileceğini sorun veya bölgenizdeki MS Derneğini arayın.
10) Egzersiz Yardımcı Oluyor mu?
Tek başına egzersiz MS'i düzeltemez ancak genel sağlığı iyileştirebilir ve kullanılmamaktan veya etkinsizlikten kaynaklanan komplikasyonların önüne geçebilir. Egzersiz iştah ve uykuyu düzenlemeye yardımcı olduğu ve kendini iyi hissetmeye katkıda bulunduğu için düzenli bir egzersiz programından fiziksel olduğu kadar psikolojik avantajların da elde edilebilmesi mümkündür.
Siz ve doktorunuz veya terapistiniz size en faydalı olacak ekinliklerin bir karışımını hazırlayabilirsiniz.
11) Ya İş Hayatı? İşverenlerin Neleri Bilmesi Gereklidir?
MS kişiden kişiye değişiklik göstermektedir, dolayısıyla iş durumunuz üzerindeki etkisi de değişiklik göstermektedir.
Bir krizin ortasında iken gerek tanının hemen sonrasında, gerek belirtilerin birdenbire canlandığı bir sırada işle ilgili büyük kararlar vermenin iyi bir fikir olmadığını akıldan çıkarmayın. İlk olarak, acil sorunlardan kurtulmak için kendinize zaman tanıyın. Sonra seçeneklerinizi anlamanıza yardımcı olacak bilgi toplayın.
Size konulan tanıyı iş arkadaşlarınıza ve patronunuza açmak ya da açmamak size kalmıştır. Hukuksal açıdan bu bilgiyi açıklamanız gerekli değildir. Eğer size tıbbi bir muayeneyi gerektiren bir iş imkanı sunuldu ise, tanınız ve /veya belirtileriniz konusunda dürüst olmanız gereklidir. Bununla birlikte bir iş imkanı sadece size konan tanıya dayanarak geri çekilemez.
12) MS Cinselliği Etkiler mi?
MS ile bağlantılı herşey fiziksel belirtilerden, duygusal etkisine dek cinsel hayatı etkileyebilir. Ancak bu cinsel problemlerin başarılı bir şekilde tedavi edilemeyecekleri anlamına gelmez. MS'i olan kişiler tatminkar bir cinsel yaşam yaşayabilirler ve yaşamaktadırlar.
Birkaç önemli öneri:
* Eşinizle duygularınızı paylaşmaya çalışın
* Dürüstçe iletişim kurun
* Fiziksel belirtilerle ilgili tıbbi tedavi görün
* Fiziksel olmayan problemler için psikoterapiste veya cinsel terapi konusunda uzmanlaşmış bir danışmana başvurmayı düşünün.
13) MS'i Olan Bir Kişide Depresyona Sık Rastlanır mı?
MS tanısı konduğunda veya MS kötüleşmeye başladığında korku, şaşkınlık, kontrol kaybı ve bir ızdırap duymak olağandır. Şu ya da bu zamanda MS'i olan kişilerin yüzde 30 ila 40'ı doktorların hafif ya da orta derecede depresyon olarak tanımladıkları çöküntüye girmektedirler. Depresyon bu hastalığın neden olduğu hasarın doğrudan bir sonucuda olabilir. Depresyon ilaçlarla ve danışmanlıkla tedavi edilebilir.
Eğer duygularınız sizi rahatsız ediyorsa, yardım istemenin zayıflık değil, güçlülük olduğunu unumayın. Sizi bir uzmana sevk etmesi için doktorunuza başvurun.
14) Aile Danışmanlığı Yardımcı Olabilir mi?
Bütün aile MS ile yaşamaktır. İş,oyun neredeyse her şey açısından ailenin gündelik alışkanlıklarını değiştirebilir ve herkes bundan etkilenir.Danışmanlık hizmeti vermek bütün ailenin hastalığa alışmasına yardımcı olabilir.
15) Çocuklara MS’i Anlatmanın En İyi Yolu Nedir?
Küçük çocukların temel, basit açıklamalara ihtiyaçları vardır. Konuları gizlemek yerine tartışmak her yaştan çocuk için daha faydalıdır.Çocuklar genellikle ailelerinin düşündüğünden daha esneklerdir ve acı gerçekleri kabul edebilmektedirler. Hiç kuşkusuz, bütün çocukların MS ne getirirse getirsin güvenilir olacaklarına ve bakılacaklarına dair güvence duymaya ihtiyaçları vardır.
16) Gebeliğin MS Üzerinde Bir Etkisi Var mı?
Çalışmalar gebeliğin MS’in uzun vadeli seyrini değişikliğe uğratmadığını göstermektedir.Bununla birlikte,birçok kadın gebelik sırasında bir remisyon yaşamakta ve ardından doğum sonrasında belirtilerde geçici bir artış görülmektedir.
17) Stres MS’i Kötüleştirir mi?
Stresin MS’e neden olduğuna veya kötüleştirdiğine ilişkin kanıt yoktur. Ancak MS’i olan kişiler stresle de mücadele tekniklerinden fayda görebilirler:
- Zihinsel ve fiziksel açıdan olabildiğince aktif olun.
- Zamanı enerjiyi koruyacak şekilde kullanın.
- Yaşamı basitleştiren, öncelikler koyun.
- Gevşeme/ meditasyon egzersizlerini öğrenin.
- Çözülmesi zor sorunlar için yardım alın.
- Eğlenceye zaman ayırın ve mizah duygunuzu koruyun.
- Gerçekçi hedefler ve beklentiler oluşturun.
- Değiştirilemeyecek olanı kabul edin.
18) Sigara ve İçki İçmek MS’i Etkiler mi?
Sigara içmenin MS’i kötüleştirdiğine ilişkin kanıt yotur. Ancak sigara nefes darlığına, akciğer enfeksiyonlarına eğilimli olmaya ve kalp düzensizliklerine neden olabilir bunlar sakatlığa katkıda bulunabilecek bulgulardır. Kuvvet azlığı ve ince beceri koordinasyon bozukluğu nedeniyle bu belirtileri gösteren kişi sigara kullanıyorsa, yangına neden olabilir. İçki içme ince beceri bozukluğuna, denge bozukluğuna ve kötü konuşmaya neden olur. Aynı zamanda muhakemeyi kötüleştirir ve davranışı değiştirir. Yine alkolün MS’i kötüleştirdiğine dair kanıt olmasa da bütün
bunlar varolan nörolojik bulgulara eklenmektedir.
19) Sıcaklık MS’i Nasıl Etkiler?
Sıcaklık MS’i kalıcı bir şekilde kötüleştirmez. Ancak hepsi olmasa da, MS’i olan birçok kişi sıcak ve nemli havanın, sıcak bir banyo veya duşun veya ateşin belirtileri geçici olarak kötüleştirdiğini söylemektedir. Günün sıcağından kaçınmak ve sıcak su yerine ılık suda banyo yapmak iyi olur. MS’i olan birçok kişi buz torbaları, buzlu içecekler ve ılık banyolarla serinlemenin belirtilerin azalmasına yardımcı olduğunu düşündürmektedir.
Eğer doktorunuz öneriyorsa, klima da kullanabilirsiniz.
20) Lokal ya da Genel Anestezi Tehlikeli midir?
MS’i olan bir kişi için genel anestezinin taşıdığı riskler herhangi birinin taşıdığı riskle yaklaşık aynıdır, yalnız bir istisna bunun dışında tutulmalıdır: ciddi, ilerlemiş MS’i olanlar önlem alınmasını gerektiren solunum problemlerine sahip olabilirler.
Bunlara alerjiniz olmadığı sürece novokain gibi sık kullanılan lokal anestezilerden kaçınmak gerekli değildir.
Doğum sırasında kullanılan epidural anestezi gibi omurilik anestezileri daha problemli olabilir. MS’i olan çok sayıda kişi epidural anesteziyi iyi tolere edebilse de, bazı nörologlar yöntemde olası komplikasyonların olduğunu düşünmekte ve bu yöntemi önermemektedir.
21) Gribe Karşı Aşı Yaptırmak Gerekli midir?
Grip aşısı tartışmalıdır. Grip aşıları bazı kişilerde MS belirtilerinde bir artışa neden olabilmektedirler. Bununla birlikte, grip aşılarının şiddetlenmelerin sayısında bir artışa neden oldukları fikrini destekleyecek kanıt halihazırda mevcut değildir. Öte yandan, grip gibi viral enfeksiyonlar ve şiddetlenmeler arasında bir ilişki olduğuna ilişkin yeterli kanıy vardır. Gribi izleyerek bir şiddetlenme yaşamış kişiler grip aşısı olmayı düşünebilirler. Bir kural olarak, immünsupresif ilaçlar kullanan kişiler her türlü aşılamadan kaçınmalıdırlar. Kişisel beklentilerinizi ve sonuçlarını doktorunuzla tartışmalısınız.
22) MS’i Olan Bir Kişi İçin Herhangi Bir Diyet Önerisinde Bulunulabilir mi?
MS’in diyete bağlı bir nedeninin olduğuna ilişkin bilimsel kanıt yoktur. Birçok “MS diyeti” mevcuttur ancak bunların hiçbirinin uzun vadede etkili olduğu kanıtlanmamıştır. İyi dengelenmiş yemekler genel sağlık için çok önemlidir, bu nedenle ne yediğinize dikkat etmek esastır.
23) Alternatif Tedaviler Yardımcı Olur mu?
Akupunkturun, yoganın, görselleştirme ve gevşeme tekniklerinin veya katkılı gıdaların (vitaminler dahil) MS üzerinde kanıtlanmış bir etkisi yoktur. Bununla birlikte, bazı kişiler alternatif tedavilerin kendilerini daha iyi hissetmelerine yardımcı olduğunu düşünmektedirler.
MS’i olan bir kişi olarak, size yardımcı olan her tekniği seçebilirsiniz. Ancak alternatif bir tedavi görmeye karar vermeden önce, bu tedavinin potansiyel risklerini, yararlarını ve maliyetini araştırın. En önemlisi, planlarınızı doktorunuzla tartışın.
24) Doktorunuzu Görmek İle İlgili Öneriler Var mı?
Doktorunuz MS ile baş etmekte sizinle ittifak içinde olacaktır. Pratik bütün soruları tartışma konusunda kendinizi rahat hissetmelisiniz. Semptomlarda bir kötüleşme olduğunda veya yenileri başladığında her zaman bunu bildirin. Bununla birlikte, fiziksel veya duygusal bir problemin MS ile hiçbir ilişkisinin olmaması da mümkündür. Bütün problemlerinizi MS’e bağlamaktan kaçının.
25) MS İle Mücadele Etmek Ne Anlama Gelir?
Herkes farklı şekilde mücadele eder. Burada iyi yaşamak için bazı genel ipuçları veilmektedir:
- Kendinize dikkat edin. İyi beslenin, egzersiz yapın ve yeterince dinlenin.
- Duygusal sağlığınızı kontrol altında tutun. Konuşabileceğiniz ve duygularınızı paylaşabileceğiniz ve size destek sağlayabilecek kişileri bulun.
- Sizin MS’iniz size özgüdür. Bazı kişiler bir günlük tutmanın, ne olduğunun ve ne zaman olduğunu izlemenin faydalı olduğunu düşünmektedirler.
- İçinde bulunduğunuz günü yaşayın. MS gelecekle ilgili belirsizlikler getirir. Enerjinizi bugüne yöneltin ve gelecekte yaşanabilecek sorunlara üzülmemeye çalışın.
- Önceliklerinizi inceleyin. Kendi dünya görüşünüz dahilinde, kişisel değerlerinize ve anlayışınıza göre yaşamınıza anlam vermeye çalışın. Yeni ilgi alanları, hobiler bulun.
